Sanat ve pespayelik...

Bir çocuk resmi, anlayana çocukla ilgili tüm ipuçlarını verir. Zira bunu Almanya’da yaptığım araştırma çalışmalarım sırasında çok net şekilde görmüştüm. O nedenle gören gözler için bir ressamı, heykeltıraşı, yaptıkları üzerinden tanımlayabilmek hiç de güç değildir (hem de her yönüyle). O nedenle bir sanatçının kapsamlı şekilde yaptıklarını görmek yeterlidir demişimdir hep. Bugünlerde Max Raphael’in “Prähistorische Höhlengemälde” (Tarihöncesi Mağara Resimleri) kitabını okuyorum. Meselelere Marksist olgu üzerinden alt yapı ve üst yapı ayrımından yaklaşan Alman sanat tarihçisini tam okurken, arkadaşım Mustafa Tutum’un bakmamı istediği Yaşar Yılmaz’ın “Anadolu’nun Gözyaşları” kitabı da enteresan bir denklik oluşturdu zihnimde. Simon Morley’in kitabından çok önce sanat ve şüphe ilişkisini, özellikle Türkiye gibi bir ülkede çoktandır değerlendirmekteyim zaten. Bu bağlamda Türkiye’deki her sanat olayına şüpheyle yaklaşılması gerektiğini, iyice yaklaşıldığında da birçok defonun, yanlışın ve hatanın, hatta inkârın olduğunun görülebileceğini sıkça tekrarlar dururum.

Bu bağlamda Osman Hamdi ismine de hep şüpheyle bakmış, resimlerini zamanının gerisinde bulduğumu, o ve dönemindeki diğer ressam arkadaşlarının ülkemiz resmi için olsa olsa ancak bir egzersiz dönemi olduğunu da Türkiye’de Resim Sanatı kitabımda vurgulamıştım. Hatta kişinin Sanayi Nefise Mektebi müdürlüğü ve arkeolojiyle ilgili yanlarına da şüphe duymakla beraber, resimleri bana her şeyi söylediği için onlara fazlaca eğilme gereği bile duymamışımdır. Geçen günlerde paylaşmıştım Avni Lifij’e söylediklerini; üstelik okulun 24 yıllık müdürüyken dile getirdiklerini. Kısaca şuydu aktarılan; “ben bu okulu adam edemedim, buna şans izin vermedi, sen buraya değil, sanat tahsil etmek istiyorsan yurtdışına git!”. Bugün de duyduğumuz, bu gidişle hep de duymaya devam edeceğimiz bu yaklaşım, Türkiye’deki sanat eğitiminin kaderini özetliyor, Osman Hamdi ve eğitmen bağlamı üzerinden de beni hiç şaşırtmıyordu. Bana zaten resimleri her şeyi söylüyordu dediğim üzere. “Aynası iştir kişinin lafa bakılmaz” sözü de halk arasında yaygın olmakla birlikte, bence bu konuda da geçerliydi benim için. O nedenle müzayedelerde onca paraların bu ressamın resimlerine harcanması, tamamen spekülatif bir iştir, boşa bir çabadır; zaman bu dediğimi ortaya çıkaracaktır. Zira Batılılar tarihi eser kaçakçılığı yapabilmek için satın aldıkları Osman Hamdi resimlerini hep depolara kaldırmışlardır; bunu “Anadolu’nun Gözyaşları” isimli kitapta okuyabilirsiniz. Ayrıca o kitapta tarihi eser ve müzecilik olgularından anlamayan, dönemin siyasi ilişkilerine teslim olmuş, yabancıların tarihi eserleri kaçırmada pek sevdikleri kişi de gene Osman Hamdi’den başkası değildir ne yazık ki…

Ahlakla ilgili bu toplumun büyük sıkıntısı olduğunu herkes söylüyor bugün ve gelinen noktadan da bu çok belli. Biz Osman Hamdi’nin resimlerine bakınca zaten o oryantalist resimlerin tüm plastik filozofik gerçekler açısından zamanın gerisinde, hiçbir plastik kaygısı bulunmayan, hatta akademik resim bile diyemeyeceğimiz bir kuruluğa sahip olduklarını rahatlıkla görebiliyoruz (Göremeyip de onu yüceltenler de bu ülkenin sanat ortamına büyük zararlar vermişlerdir ve vermeye devam etmektedirler). İşte düşünün o bu resimleri de yaptığı akademiyi oluştururken, Paris’te akademik olana başkaldırı çoktan başlamış, Manet’nin iki resmi Salon sergisinde refüze edilmiş, bunun üzerine refüze edilenler salonu oluşturulmuş, toplum o resimleri yerden yere vurarak, sanat-ahlak ilişkisini tartışmaya başlamıştır. Monet’nin soyutlama kuramıyla ilgili çabalarına girmeyeceğim bile. Ülkemizde böyle bir akademi kurulumuyla, bugün sanatın pespaye bir halde olması gayet normal bir durumdur..!