HILMA AF KLINT ÜZERİNE BİR YAZI

Soyutlama ölçekleri: Hayat önemlidir

İsveçli sanatçı Hilma af Klint'in (1862–1944), Guggenheim Modern Sanat Müzesi'nde Hilma af Klint: Paintings for the Future (2018–2019) başlıklı sergisinde (12 Ekim 2018 – 23 Nisan 2019) gösterilen olağanüstü çalışmaları, soyutlamayı sanatın bir unsuru olarak görmemize yardımcı oldu. Bunlar gezegensel ölçekleme, özellikle yaşam formları ve bunların geometrik formlar ve renk kuramı ile olan potansiyel ilişkisi ile ilgilenen soyutlamalardı.

İsveç Kraliyet Sanat Akademisi'nde eğitim gören Af Klint, oldukça geleneksel manzaralar ve portreler, ayrıca bitkilerin, böceklerin, kuşların ve hatta at cerrahisinin titiz bilimsel çizimlerini yaparak geçimini sağlayan başarılı bir ressamdı. İsveç Kadın Sanatçılar Derneği sekreteriydi ve David Max Horrowitz'in dile getirdiği gibi, erkek egemen İsveç sanat dünyasının sınırlamalarıyla karşılaştı. Ancak bilim ve teozofinin arayüzünde sanatında yeni yollar çizme esinlerini buldu. Iris Muller-Wastermann'ın belirttiği gibi, o kararlı bir Darwinciydi, elektromanyetik dalgalar ve parçacık fiziğinin yeni buluşlarından eşit derecede etkilenmişti. Bir teozofist olarak, heterodoks tinsellikleri daha açık deneyimleyen diğer kadınlarla birlikte bir yer buldu. Erkek egemen ortodoks dinlerden daha kadınlara yönelik anlayışlara... Dünyanın, kendisinin antropozofik anlayışını kabul etmeye hazır olmadığına ikna olmuş, yaşamı boyunca resimlerini sergilememiş ve vasiyeti gereği, eserleri ancak ölümünden yirmi yıl sonra izleyicilerle buluşabilmiştir.

Klint'in 1906'dan 1944'e kadar üretilen yüzlerce resimden oluşan devasa eserlerinin keşfi, modern sanatın, özellikle de 1910'da Wassily Kandinsky'nin İlk Soyut sulu boyasıyla başladığı düşünülen soyut sanatın tarihini kökten yeniler görünmekte. Soyut çalışmaları önce 1986'da Los Angeles'ta, ardından 2013'te Stockholm'deki büyük sergide ve yakın zamanda da Guggenheim'da, kapsamlı bir sergi ile ele alındı, müzenin tüm iç sarmalını ele geçirdi ve bu sergiyi kayıtlara göre 600.000'den fazla izleyici gezdi.

G.1 Hilma af Klint. Adulthood. From The Ten Largest (1907), a series in Paintings for the Temple (1906–1915). Tempera on paper, mounted on canvas. 315 × 235 cm. Courtesy of the Hilma af Klint Foundation, Stockholm. Photo by Albin Dahlstrõm, Moderna Museet, Stockholm, Sweden.

Ancak burada odak noktam sanat tarihi konularına değil, daha çok Klint'in soyut jeoformları ve biyoformlarının bilim, geometri, renk kuramı, spiritüalizm ve karşılaştırmalı dinlerin cinsiyetten etkilenmiş kombinasyonlarıyla makro/mikro ölçeklendirmeye nasıl dahil olduğu üzerine olacaktır. 1905-1916 yılları arasında, af Klint, seri halinde düzenlenmiş ve isimlendirilmiş 193 resimden oluşan “Paintings for the Temple” (Tapınak için Resimler) yarattı. Bunların en eskileri arasında, “The Ten Largest” (1907) isimli bir dizi, izleyicileri cüceleştiren ve insan yaşam döngüsünü çocukluktan yaşlılığa soyutlayan devasa resimler, uzayda yüzen görüntülerle- kozmik, evrimsel, botanik, atom altı- Darwinci evrimi ve spiritüalizmi bütünleştirirken , isimlerin bile doğrusallığına meydan okumakta (Görsel 1).

Af Klint, soyutlamalarının sık sık, bilim ve tinsellikle olan iç içe geçmiş ilgilerini, “Atom” (1917) veya “Parsifal” (1916) gibi başlıkları da yansıtan bir dizide kümeledi. Her seri sayısaldır, ancak küçükten büyüğe / büyükten küçüğe değil, artan soyutlamaya dayalı zamansal hareket içindedir. Örneğin, “The Swan” (1915) (G. 2), simyadaki siyah ve beyaz kuğuların mistik düalizmine başvurarak temsilî bir başlangıca sahiptir. Seri, düalizmle deneyler yapan, giderek daha soyut olan 23 formda ilerler, salt geometrik formlar ve cennetleri ve içindeki dünyayı çağıran renk çarkları ile tamamlanır, hemen her şey salt geometrik formda gömülüdür.

G.2 Hilma af Klint. The Swan, No. 1 (1915), in Paintings for the Temple (1906–1915). Oil on canvas. 150 × 150 cm. Courtesy of the Hilma af Klint Foundation, Stockholm. Photo by Albin Dahlstrõm, Moderna Museet, Stockholm, Sweden.

Af Klint'in Annie Besant'ınki gibi teozofik harekete katılımı, görünmez güçler ve hareket dünyasını başka bir görünmez dünyayla, tinlerinkiyle de ilişkilendirir. Soyut sanat anlayışı, başlangıçta kendilerini The Five olarak adlandıran bir grup kadınla yaptığı seanslardan doğdu. Hıristiyanlığın yanı sıra Musevilik, İslam ve Budizm'den alınan tinsel kavram ve imgelerle çalıştı. Örneğin, Paintings for the Templeis'teki Altarpiece (1915) başlıklı bir seri, renk kuramı ve bilimini geometri, kozmolojik şekiller ve din ile birleştirir (G.3 ve G.4).

G.3 Hilma af Klint. Altarpiece, No. 1 (1915), in Paintings for the Temple (1906–1915). Oil and metal leaf on canvas. 237.5 × 179.5 cm. Courtesy of the Hilma af Klint Foundation, Stockholm. Photo by Albin Dahlstrõm, Moderna Museet, Stockholm, Sweden

Af Klint'in bilim ve tinsellik karışımı, Rudolf Steiner'in insanbilimsel bilim ve tinsellik karışımına (Antropozofi) çok ilgi duydu. 1908 civarıydı; af Klint, dünyanın onun çalışmalarına henüz hazır olmadığını anladı. Yine de, tipik olarak seri halinde düzenlenen yüzlerce soyut resmi üretmeye devam etti. 1915'ten 1944'e kadar, resimleri kapsamında ve yorumlarıyla birlikte 126 defter yarattı. Christine Burgin'in Hilma af Klint: Notes and Methods baskısında bulunan bu not defterleri, onun gelişen deneysel formlarının sözcüklerini, görüntülerini ve çizelgelerini harmanlayan kendi hibrit metinleridir.

G.4 Hilma af Klint. Altarpiece, No. 2 (1915), in Paintings for the Temple (1906–1915). Oil on metal leaf on canvas. 238 × 179 cm. Courtesy of the Hilma af Klint Foundation, Stockholm. Photo by Albin Dahlstrõm, Moderna Museet, Stockholm, Sweden

Daireler, spiraller, ovaller, koniler, küreler, çizgiler, üçgenler, renk tonları (koyu, açık, pastel): af Klint hepsini denedi, sayısal uzam ve zamanla oynadı, mikroskobik ve makroskopik arasındaki farkları daralttı. Onlar kozmik mi? Hücresel mi? Yoksa virüs görüntüleri miydi? (G. 5-7).

G. 5 Hilma af Klint. The Mohammedan Standpoint, No. 3c (1920). Oil on canvas. 36.5 × 27 cm. Courtesy of the Hilma af Klint Foundation, Stockholm. Photo by Albin Dahlstrõm, Moderna Museet, Stockholm, Sweden.

G. 6 Hilma af Klint. Primordial Chaos, No. 6 (1906–1907) in Paintings for the Temple (1906– 1915). Oil on Canvas. 52.5 × 37 cm. Courtesy of The Hilma af Klint Foundation, Stockholm. Photo by Albin Dahlstrõm, Moderna Museet, Stockholm, Sweden.

G. 7 Hilma af Klint. The Dove, No. 12 (1915), in Paintings for the Temple (1906–1915). Oil on canvas. 155 × 139 cm. Courtesy of the Hilma af Klint Foundation, Stockholm. Photo by Albin Dahlstrõm, Moderna Museet, Stockholm, Sweden.

Klint'in Guggenheim sergisinin adlandırdığı şekliyle “gelecek için resimleri” ile günümüzün ikonik Covid-19 görüntülerini yan yana getiriniz: Bir zamanlar Çin'in Wuhan kentinde ortaya çıkmış gibi görünen zararlı, kaprisli ve tam olarak anlaşılamayan koronavirüs meselesine bir açılım sağlar mı? Bu soru üzerinde düşünün. 2019'un düşüşü (veya belki daha da erken), şimdi dünya çapında çok fazla acıya neden olan, büyük nüfusları, ulusal ve ulusötesi politikaları ve küresel ticareti etkileyen küresel bir salgını düşündürtmesi; bunu bir sanatçının sanatıyla yapabilmesi (G.8).

G.8

Elektron mikroskobu altında, Covid-19 virüsü gezegenimsi görünüyor, küresel gövdesinden çıkan kırmızı renkte parlayan insan olmayan yaşam formlarına sahip küreler; yani, bazı sanatçı-bilim adamlarının mikroskobik fotoğraflara renk ve gölgeler eklemesi ve bu noktadan gelişen formlara benziyor. Virüs ayrıca avangard modern sanat müzelerinin duvarlarını süsleyebilecek bir resme de benziyor. Aynı anda hem gerçek hem de tehlikeli derecede güçlü bir canlı yüzey elemanı, bir form ve renk soyutlaması olarak da görülebilir. Virüs olarak adlandırılan ve Dünya'da sayısız bir yaşam formuna ait olmak ile sanat ile sanat formlarına yaklaşmak.

G.9

G.10 Hilma af Klint. Untitled, from On the Viewing Flowers and Trees (1922). Watercolor on paper. 18 × 25 cm. Courtesy of the Hilma af Klint Foundation, Stockholm. Photo by Albin Dahlstrõm, Moderna Museet, Stockholm, Sweden.

Virüs hayat meselesidir ve önemlidir. Covid-19 virüsü, Yay takımyıldızında bulunan bu da dahil olmak üzere, Hubble Tele kapsamının son fotoğraflarında Dünya'dan milyonlarca ışıkyılı uzaklıktaki galaksilerin teleskopik görüntülerine de benziyor (G.9). Şimdi Klint'in "On the Viewing of Flowers and Trees" başlıklı 1922 serisinden iki resmine bakın: (G. 10 ve 11). Teleskop ve mikroskobik- kozmik ve atom altı- Klint'in resimlerinin uzay-zamanında ve dış uzayın ve iç parçacıkların çağdaş görüntülerinde çarpıştığını görecek ve anlayacaksınız. Sanat, kuantum fiziği ve kozmoloji, bu görüntülerde birleşir. İşte bu birleşmenin önemli sanatçısıdır Hilma af Klint.

G. 11 Hilma af Klint. Untitled, from On the Viewing Flowers and Trees (1922). Watercolor on paper. Courtesy of the Hilma af Klint Foundation, Stockholm. Photo by Albin Dahlstrõm, Moderna Museet, Stockholm, Sweden

Susan Stanford Friedman